ფინალამდე წასაკითხი ბერძნული საფეხბურთო ამბები

დამოუკიდებელი ქართული ფეხბურთის ისტორიაში, ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანი მატჩის დაწყებამდე სულ ცოტაღა დარჩა. ძნელია იმაზე საუბარი თუ რა მნიშვნელობა აქვს ამ მატჩს ჩვენთვის, ძნელი კი არა შეუძლებელიც კია. ეს არ არის მხოლოდ დიდი ხნის ნანატრი ოცნების ახდენა, ეს მატჩი თავისი წონით მხოლოდ ჩრდილოეთ მაკედონიასთან გამართულ მატჩს თუ შეედრება… მაგრამ იმ მატჩისგან განსხვავებით უფრო მძაფრად შეიგრძნობა, უფრო ახლოს ჩანს მიზანი და უფრო ძლიერები ვჩანვართ ჩვენ. ეს წინასამატჩო პრევიუ კი ჩვენი ნაკრებისთვის არ მიმიძღვნია, არც კონკრეტულად მომავალ მატჩს ეძღვნება, ამაზე ისედაც ბევრი იწერება. ვეცდები რაც შეიძლება მოკლედ ვთქვა ბერძნული ფეხბურთის შესახებ, ვნახოთ რა გამოვა. 

ევრო 2024-ის მასკოტი ალბერტი საქართველოს ნაკრების დებიუტს ელოდება

თანამედროვე ბერძნული ფეხბურთი სათავეს მე-19 საუკუნის ბოლოდან იღებს. ისე როგორც მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში აქაც მისი ძირითადი გამავრცელებლები ინგლისელი მეზღვაურები გახლდნენ. თანამედროვეს კი იმიტომ ვამბობთ, რომ ჯერ კიდევ ძველ საბერძნეთში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე აგორებდნენ თურმე ბურთს ელინები, მართალია ეს მთლად ფეხბურთი არ იყო, მაგრამ მისი ერთერთი წინამორბედი სახეობა ნამდვილად. დავუბრუნდეთ ისევ თანამედროვეობას. ფეხბურთის ფედერაცია 1926 წელს დაარსდა მას შემდეგ რაც ათენის, პირეოსის და სალონიკის საფეხბურთო კავშირები გაერთიანდა. ფიფაში მომდევნო წელს გაწევრიანდნენ. უეფაში 1954 წელს. ბერძნების პირველ სანაკრებო ტურნირად 1980 წლის ევროპის ჩემპიონატი ითვლება, თუმცა მანამდე ჯერ 1896 წლის ათენის ოლიმპიადაზე მიიღეს მონაწილეობა არაოფიციალურ საფეხბურთო ტურნირში და დანიასთან 0-9 დამარცხდნენ, შემდეგ 1920 წლის ანტვერპენის ოლიმპიადაზე იგივე ანგარიშით და ისევ ვიკინგებთან – ოღონდ შვედებთან. 1952 წელს ჰელსინკში ბერძნები ისევ დამარცხდნენ და ისევ დანიელებთან, ამჯერად მოკრძალებულად 1-2. ალბათ კიდევ დიდხანს ვერც მოახერხებდნენ ოლიმპიადის საკვალიფიკაციო რაუნდების გავლას ოლიმპიადაზე მოსახვედრად მონაწილეთა შეზღუდული რაოდენობიდან გამომდინარე, მაგრამ 2004 წელს ოლიმპიადა ათენში ჩატარდა და მათაც საგზური როგორც მასპინძლებმა ისე მიიღეს. გამოსვლა უსახური აღმოჩნდა, ბერძნებმა ჯერ ფრედ ითამაშეს სამხრეთ კორეელებთან 2-2, შემდეგ ჯერ მალისთან წააგეს 0-2, ბოლოს მექსიკასთან 2-3 და ჯგუფში ბოლო ადგილი დაიკავეს. ეს იყო და ეს, ოლიმპიადის საფეხბურთო ტურნირზე ბერძნები აღარ გამოჩენილან. სხვათა შორის 30-40 იან წლებში ჩვენი ,,გუშინდელი” მეტოქე ლუქსემბურგიც ხშირად მონაწილეობდა ოლიმპიურ საფეხბურთო ტურნირებზე. 

საბერძნეთის ნაკრები, 1994 წელი

განსხვავებით სხვა ტურნირებისგან ბერძნების დებიუტი ყველაზე გვიან მსოფლიო ჩემპიონატებზე შედგა. 1994 წელს მათ წარმატებით დაძლიეს საკვალიფიკაციო ეტაპი და აშშ-ში გამართულ მუნდიალზე გაემგზავრნენ. ჯგუფურ ეტაპზე შეიძლება ითქვას ნაწილობრივ გაუმართლათ კიდეც, ძლიერი იუგოსლავიის ნაკრები ტურნირს გამოეთიშა, ისევე როგორც ევრო 92-ს და ბერძნების მთავარი კონკურენტი რუსეთი აღმოჩნდა. სხვათაშორის ჩვენი ,,გუშინდელი” მეტოქე ლუქსემბურგიც ამავე ჯგუფში მოღვაწეობდა. ბერძნებმა 8 მატჩიდან 6 მოიგეს და მხოლოდ ორ მატჩში გაიყვეს ქულები მეტოქესთან უნგრელებთან და რუსებთან. გადამწყვეტი მატჩი რუსეთთან შედგა. 1993 წლის ნოემბერში, ათენის ოლიმპიურ სტადიონზე ბერძნებმა ნიკოს მახლასის გოლით მოიგეს და ჯგუფში პირველი ადგილი დაიკავეს. ეს დიდი წარმატება იყო. რასაც თავად ჩემპიონატზე ვერ ვიტყვით. აქ ჯგუფში სამ მონსტრთან მოხვდნენ: არგენტინა მოქმედი მსოფლიოს ვიცე-ჩემპიონი გახლდათ, ბუნდოვნად მაგრამ მაინც მახსოვს ის მატჩი გაბრიელ ბატისტუტას ჰეთ-თრიკი და დიეგო მარადონას გოლი, ეს იყო პირველად რომ ვუყურე მის თამაშს. ბულგარეთი შეიძლება არც ისე მრისხანედ ჟღერდეს, მაგრამ აქაც ბერძენთა საუბედუროდ ბულგარული ფეხბურთის ისტორიაში ყველა დროის საუკეთესო ნაკრებს დაუპირისპირდნენ, ხრისტო სტოიჩკოვმა 2 ჯერ გაუტანათ და ისევ 0-4 დამარცხდნენ, ბულგარელებმა კი მსოფლიოს მოქმედი ჩემპიონი გერმანიაც დაამარცხეს და ამ მსოფლიოზე მე-4 ადგილი დაიკავეს. ნიგერია ასევე დებიუტანტი იყო, ისევ ბერძენთა სამწუხაროდ ალბათ ეს ნიგერიაც ამ ქვეყნის საფეხბურთო ისტორიაში საუკეთესო გუნდით იყო წარმოდგენილი. მერვედფინალში მაგიური ცხენისკუდა რობერტო ბაჯო რომ არა კაცმა არ იცის სადამდე მივიდოდა ეს გუნდი. ამ ნიგერიამ ორი წლის შემდეგ ატლანტის ოლიმპიური თამაშების საფეხბურთო ტურნირის ოქრო მოიგო. მოკლედ მართალია უსახურად, მაგრამ მსოფლიო ჩემპიონატზე დებიუტი შედგა. ვიდრე 2006 წლის მსოფლიო ჩემპიონატს შევეხებოდეთ, რომელზეც სხვათაშორის ვერც მოხვდნენ ჩვენი მომავალი მეტოქეები მანამდე 2010 წლის მსოფლიო გავიხსენოთ. აქ საბერძნეთი ჯგუფურ ეტაპზე ისევ ძველ ნაცნობებს არგენტინას და ნიგერიას, მათთან ერთად კი სამხრეთ კორეას გადაეყარა. რომ არა სამხრეთ კორეასთან ,,დაუგეგმავი” მარცხი სასტარტო ტურში, გუნდი დიდი ალბათობით გადალახავდა ჯგუფურ ეტაპს. მეორე ტურში ნიგერიასთან გამარჯვება ამის იმედს ნამდვილად იძლეოდა, მაგრამ ბოლოს არგენტინელებმა შეუკრეს მერვედფინალიკენ მიმავალი გზა. 2014 წელს ბრაზილიაში გამართული მუნდიალი ნამდვილად წარმატებული აღმოჩნდა ბერძნებისთვის, წარმატებული წინა მუნდიალებთან შედარებით. გუნდი C ჯგუფში ერთადერთი ევროპული ნაკრები იყო. პირველ ტურში კოლუმბიასთან 0-3 განადგურების შემდეგ გუნდმა მოახერხა და იაპონიასთან ფრეს, კოტ დიუვართან გამარჯვება მიაყოლა და ჯგუფი დაძლია. მერვედფინალში კი ქვეყნის ისტორიაში ყველა დროის საუკეთესო კოსტა რიკას შეხვდა, კი არ მოგესმათ. ამ კოსტა რიკამ იტალია, ინგლისი, ურუგვაის ჯგუფში გაიმარჯვა და ბერძნებს პირველადგილოსნის რანგში დაუპირისპირდა. კოსტა რიკელები ბრაიან რუისის გოლით 52-ე წუთიდან იგებდნენ და თითქოს თავი ქუდშიც ჰქონდათ, რომ არა სოკრატის პაპასტაპულოსი, რომელმაც უკანასკნელ წუთზე გაათანაბრა და თავის გუნდს შანსი შეუნარჩუნა. შანსი კი მის გუნდს მანამდე ჰქონდა ვიდრე თერთმეტმეტრიანების სერიაში ბურთთან ბუნდესლიგის 2006-07 წლების ბომბარდირი თეოფანის გეკასი არ მივიდა. თავისი თანაგუნდელებიდან ის მეოთხე დარტყმას ასრულებდა მანამდე კი ორივე ნაკრები უშეცდომო იყო. მისდა სამწუხაროდ დარტყმა კეილორ ნავასმა მოიგერია. ამის შემდეგ კი ჩრდილო ამერიკელებმა ერთი თერთმეტმეტრიანიც გაიტანეს და მეოთხედფინალში გავიდნენ სადაც სხვათა შორის ისევ პენალტების სერიის დარტყმამ მოუწიათ და ჰოლანდიასთან დამარცხდნენ. ეს იყო ჩვენი მეტოქეების უკანასკნელი გამოსვლა მუნდიალზე, მას მერე მათ საკვალიფიკაციო რაუნდი არ დაუძლევიათ.

2014 წელი, კეილორ ნავასი იგერიებს გეკასის თერთმეტმეტრიანს

ეხლა კი ცოტა ხნით მივუბრუნდეთ 2006 წლის მუნდიალს სადაც ბერძნები არ ყოფილან. ამაში არაფერი იქნებოდა განსაკუთრებული რომ არა ორი ფაქტორი, ერთი ის რომ შესარჩევში ჩვენთან იყვნენ და ორივე მატჩი მოგვიგეს და მეორე ის რომ მოქმედი ევროპის ჩემპიონები გახლდნენ. საინტერესოა რომ ამბავი, როდესაც მოქმედი ევროპის ჩემპიონები ვერ ახერხებდნენ საკვალიფიკაციო ეტაპის დაძლევას და მსოფლიოს ჩემპიონატზე თამაშს ხშირი არასოდეს ყოფილა. ასე მაგალითად: პირველად ეს 1978 წელს ჩეხოსლოვაკიის ნაკრებს დაემართა, 1994 წელს დანიის ნაკრებმა ვერ მოახერხა იგივე, 2006 ში საბერძნეთი. ჩვენ კი გვეგონა ეს სია აქ დამთავრდებოდა მაგრამ იტალიის ნაკრებმა მოახერხა და 2022 წლის მუნდიალზე ვერ მოხვდა. ჩვენსავით მათი წინსვლა ჩრდილო მაკედონელებმა შეაჩერეს და იქაც მათსავე მოედანზე, პალერმოში გატანილი ერთადერთი გოლით, ამჯერად ტრაიკოვსკიმ გაამწარა ბოლო წუთზე სკუადრა აძურა. დავუბრუნდეთ ისევ ბერძნებს, 2006 წლის მუნდიალის ამ შესარჩევ ჯგუფში ერთდროულად 7 ნაკრებმა მოიყარა თავი, ჯგუფი საკმაოდ ძლიერი გამოდგა: უკრაინა, თურქეთი, დანია, ალბანეთი, ყაზახეთი, საბერძნეთი და ჩვენ. ისე ბედის ირონიით ლუქსემბურგი რომ ყოფილიყო აქ ერთა ლიგის C დივიზიონის ყველა წლევანდელი ფინალისტი უკვე გადაიკვეთებოდა ერთხელ. საქართველოს ნაკრებმა მაშინ სულ ორი მატჩი მოიგო ალბანეთთან შინ 2-0 და გასვლაზე ყაზახეთთან. მიუხედავად იმისა რომ ყაზახეთი არასოდეს ყოფილა ბედის საჩუქარი ამ ჯგუფში აშკარა აუტსაიდერი იყო, თუმცა მოვახერხეთ და თბილისიდან ქულა გავატანეთ. ეს ისტორიული ქულა იყო. მათთვის ეს პირველი ევროპული შესარჩევი იყო და 10 წაგების შემდეგ ეს სანუგეშო ქულა ბევრს ნიშნავდა. ამის შემდეგ მათ მე-11 მატჩიც წააგეს, მაგრამ პირველი ოფიციალური ევროპული ქულები თბილისს და ისტორიას შემორჩა. დაწყებით ქართველებმა კარგად დავიწყეთ, თურქებთან ტრაბზონში პირველივე ტურში ქულა ავიღეთ, ქულა ქულად და თამაშიც კარგი იყო. ფათიჰ თექეს 49-ე წუთზე გატანილ გოლს მალხაზ ასათიანმა მატჩის მიწურულს ლამაზი თავურით უპასუხა, რუშთუ უშანსოდ გაოგნებული დატოვა და ალან ჟირესის გუნდმაც რიხიანად დაიწყო. ამ ტურში ევროპის ჩემპიონი ბერძნები ტირანას ესტუმრნენ, ქემალ სტაფას სტადიონზე ალბანელებმა შეუძლებელი შეძლეს და მატჩის საწყის წუთებზე ორი გოლით დაწინაურდნენ, სტილიანოს ჯიანაკოპულოსმა პირველივე ტაიმში შეამცირა სხვაობა, თუმცა ეს იყო და ეს. მეტი გოლი აღარ გასულა. მეორე ტურში ჩვენ ალბანელებს ვძლიეთ 2-0, ბერძნებმა და თურქებმა კი პირეოსში ნულოვანი ფრე ითამაშეს. ამ სექტემბრის მატჩების შემდეგ კი საქართველოს ნაკრებმა აურია, ბერძნები კი მეტ ნაკლებად დალაგდნენ, ამ ჯგუფში ყველაფერი მაინც ბოლოს უნდა გარკვეულიყო და ასეც მოხდა. ერთი კია საქართველომ უკრაინაში 0-2 წაგების შემდეგ, ჯერ დანიასთან ითამაშა თბილისში 2-2, შემდეგ კი 26 მარტს საბერძნეთთან დამარცხდა 1-3. დიახ ბატონებო არ მოგეჩვენათ 26 მარტს. 19 წლის წინ ეს მატჩი მიხეილ მესხის სახელობის სტადიონზე შედგა. 22-ე წუთზე მალხაზ ასათიანის გოლით დავწინაურდით, მაგრამ როდესაც შესვენებისკენ გვეჭირა თვალი მიხალის კაპსისმა და ზისის ვრიზასმა გოლები გასახდელში გაგვაყოლეს და მეორე ტაიმი ჩამორჩენით დავიწყეთ, მალე მესამეც გავუშვით და ის მატჩი 1-3 წავაგეთ. ოთხ დღეში უარესად გავნადგურდით თურქეთთან 2-5, დანიაში შემოდგომით 1-6 (მაშინ გაზეთი გამოდიოდა 11X11 ერქვა და ახლაც მახსოვს სტატიის სათაური: რაღაც დალპა დანიის სამეფოში). ბერძნებმა მდგომარეობა გამოასწორეს, მაგრამ მაინც წაიფორხილეს, პირეოსში უკრაინამ ანდრეი ჰუსინის გოლით 1-0 იმარჯვა და საბოლოდ ჯგუფი პირველ ადგილზე დაამთავრა. ბერძნები კი, ბერძნები კი რეალურად ალბანეთში, ტირანაში წაგებულმა სასტარტო მატჩმა დაღუპა. ის სამი ქულა მე-2 ადგილს და საკვალიფიკაციო ფლეი ოფის საგზურს იძლეოდა. 

ევროპის ჩემპიონატზე როგორც ვთქვით ბერძნები პირველად 1980 წელს გავიდნენ, მაშინაც შესარჩევში არა რუსეთი მაგრამ საბჭოთა ნაკრებთან იყვნენ ისევე როგორც 1994 წლის შესარჩევში, და ისევ ჰყავდათ უნგრელები. ჯგუფში მათთან ერთად იყო ფინეთიც. ვერცერთმა ნაკრებმა გასვლაზე მატჩი ვერ მოიგო. გაუმართლა იმას ვინც გასვლაზე მატჩი არ წააგო და სახლში ყველა მათგანში გაიმარჯვა, ასეთი კი საბერძნეთი იყო.

საბერძნეთის ნაკრები, 1980 წელი

1980 წელს იტალიაში გამართულ ჩემპიონატზე ბერძნებმა ჯერ მსოფლიოს ვიცე-ჩემპიონ ჰოლანდიასთან წააგეს, შემდეგ მოქმედ ევროპის ჩემპიონ ჩეხოსლოვაკიასთან, მომავალ ჩემპიონ დასავლეთ გერმანიასთან კი ფრედ ითამაშეს. ამის შემდეგ 2004 წლამდე ისინი ევროპის ჩემპიონატზე აღარ გასულან. 2004 წელს კი სენსაციით დაიწყეს და სენსაციით დახურეს ტურნირი. ეს რაღაც საოცარი ზღაპარი იყო. ოტო რეჰაგელის გაწვრთნილმა გუნდმა ტურნირი მოიგო. პირველივე მატჩში ბერძნებმა მასპინძელ პორტუგალიას პორტუში სძლიეს 2-1, გეოგრიოს კარაგუნისის გოლს და ანგელოს ბასინასის პენალტს პორტებმა ახალგაზრდა ვარსკვლავის, კრისტიანო რონალდოს უკანასკნელ წამებზე გატანილი გოლით უპასუხეს. მომდევნო მატჩი ესპანეთთან გაიმართა, ამჯერად ესპანელები დაწინაურდნენ ფერნანდო მორიენტესის გოლით, რომელსაც ანგელოს ხარისტეასმა უპასუხა მეორე ტაიმში. ჯგუფი კი ისე დალაგდა რომ ბოლო ტურში წაგებაც შეიძლებოდა და რუსებთან წაგების მუხედავად (1-2 ზისის ვრიზასის გოლი) ჯგუფიდან მაინც გავიდნენ. არადა რუსებს ერთიც რომ გაეტანათ ბურთების უარესი სხვაობის გამო საბერძნეთი ჯგუფში ჩარჩებოდა. გუნდი მეოთხედფინალში ევროპის მოქმედ ჩემპიონ საფრანგეთს დაუპირისპირდა, ჯგუფური ეტაპი და აქ მიღწეული წარმატება არა მარტო მე მეგონა მაშინ ალბათ შემთხვევითობა და ვფიქრობდი, რომ ფრანგები წყნარად მოიგებდნენ. ეს ასე არ მოხდა. მეორე ტაიმში გუნდის კაპიტანმა თეოდორის ზაგორაკისმა ბიქსენტ ლიზარაზუ ფრთაზე დაჯაბნა, ბურთი თავზე გადაატარა და იმხელა სივრცე მოიგო რომ მშვიდად დაასვა ბურთი თავზე ანგელოს ხარისტეასს, ანგელოსმაც ძალიან მაგარი თავური დაჰკრა და მერვედფინალში საფრანგეთის მაგივრად ამ ტურნირის უდავოდ ყველაზე ლამაზ ნაკრებს ჩეხებს, ბერძნები დაუპირისპირდნენ. ნახევარფინალი ისეთივე მძიმე ბრძოლაში გაგრძელდა, როგორც მეოთხედფინალი, მეტიც ძირითადი დრო უგოლოდ დამთავრდა. ჩეხებმა რომლებიც მანამდე დაფრინავდნენ, მეტოქის კარს გასაღები ვერ მოარგეს. დამატებით დროში კი ტრაიანოს დელასმა კუთხურიდან მოწოდებულ ბურთზე ყველას დაასწრო და გუნდი ფინალში გაიყვანა. ფინალში მასპინძელი პორტუგალია რევანშისათვის ემზადებოდა, მაგრამ მათთვის სამწუხაროდ ბერძნებმა იგივე გზა გააგრძელეს საჯარიმოში ჩაწოდებულს ისევ ანგელოს ხარისტეასმა დაახვედრა თავი და ელინებს ჩემპიონის ტიტული მოუტანა. ეს ფანტასტიკა იყო. საოცრება რომელსაც გამეორება არ ვიცი კიდევ როდის უწერია. ამავე წელს ერთი საოცრება უკვე ნანახი მქონდა, პორტუს მიერ მონაკოსთვის მოგებული ჩემპიონთა ლიგა. საოცარი ნაკრები იყო: ნიკოპოლიდისი მეკარე, ფლანგის მცველები ფისასი და სეიტარიდისი, მცველები დელასი და კაპსისი, ნახევარდაცვა კაცურანისი, ზაგორაკისი, ბასინასი, კარაგუნისი და შეტევა ვრიზასი-ხარისტეასი. ასევე: პაპადოპულოსი, ვენეტიდისი, კაფესი, გეორგიდიასი, დაბიზასი…. 

2004 წლის ჩემპიონი ნაკრები

შემდეგი ევროპის ჩემპიონატი ჩემპიონებმა ჩააგდეს, ჯგუფში სამივე მატჩი დათმეს და უსახურად დატოვეს ტურნირი. 2012 წელს კიდევ ერთხელ გაიბრძოლეს, ეს ის ნაკრებია 2 წლის შემდეგ ბრაზილიის მსოფლიო ჩემპიონატზე რომ ითამაშა. ამ  ტურნირზე ბერძნებმა მასპინძელ პოლონეთთან ფრედ ითამაშეს 1-1, შემდეგ ჩეხებთან 1-2 დათმეს და ბოლ ტურში 1-0 სძლიეს რუსებს. ეს მეოთხედფინალის საგზური იყო. მეტოქე გერმანიის ნაკრები. ალბათ ბერძნები გულის სიღრმეში 8 წლის წინანდელი მიღწევის გამეორებას ფიქრობდნენ. მაგრამ გერმანია ასე არ ფიქრობდა. ფილიპ ლამის გოლს მეორე ტაიმში სამარასმა უპასუხა, თუმცა ამის შემდეგ გერმანელები აფეთქდნენ და საბოლოოდ 4-2 გაიმარჯვეს. ეს იყო ბერძნების ბოლო მონაწილეობა ევროპის ჩემპიონატზე. 

სანაკრებოს შემდეგ ცოტა რამ საკლუბოზეც მინდოდა მეთქვა. მაგრამ განსხვავებულ კონტექსტში. პირველ რიგში ის რომ ყველაზე დიდი საერთაშორისო წარმატება ათენის პანათინაიკოსის 1971 წლის ჩემპიონთა თასის ფინალში გასვლაა. აქ ბერძნებმა საოცარ ,,აიაქსთან’’ დათმეს, ეს აიაქსის და იოჰან კრუიფის ზედიზედ მოგებული სამი თასიდან პირველი იყო. პირველ ეტაპზე მაშინ ჯერ ლუქსემბურგის ,,ჟენეს ეში’’ დაამარცხეს, შემდეგ ბრატისლავის ,,სლოვანი’’, შემდეგ ევერტონი გამოთიშეს გათამაშებას მეტოქის მოედანზე გატანილი გოლის წყალობით. ნახევარფინალში კი ბელგრადის ,,ცვრენა ზვეზდას’’ პირველ მატჩში უიმედოდ წაგებული 1-4 შემოუტრიალეს და ფინალში გავიდნენ, ფინალში კი როგორც ვთქვით ,,აიაქსი’’…. 

ალბათ მაინც საოცარია ბერძნულ კლუბებს ევროპული ტიტული რომ არასოდეს მოუგიათ. ყველაზე ტიტულოვანი შინაურ ასპარეზზე პირეოსის ოლიმპიაკოსია 47 საჩემპიონო ტიტულით, პანათინაიკოსი 20-ჯერ გახდა ქვეყნის ჩემპიონი, ათენის აეკ-ი 13-ჯერ, სამ-სამჯერ სალონიკის გუნდებმა მოახერხეს ჩემპიონობა პაოკმა და არისმა, ერთხელ კი ლარისა გაჩემპიონდა. რაც არ უნდა საოცარი იყო ათენის პანათინაიკოსს ჰქონდა შანსი საკონტინენტთაშორისო თასი მოეგო, მაგრამ აქ მისი მონაწილეობა უიღბლო აღმოჩნდა. ჩემპიონთა ლიგის  გამარჯვებული ამსტერდამის ,,აიაქსის“ მაგივრად სწორედ მათ ითამაშეს ფინალი და მონტევიდეოს ,,ნასიონალთან“ დათმეს 1971 წელს. 

1971 წლის ჩემპიონთა ლიგის ფინალი. აიაქსი-პანათინაიკოსი

ბერძნულ კლუბებთან ქართველებს ჯამში რვაჯერ გვაქვს ნათამაშები, მაგრამ სანაკრებო ურთიერთშეხვედრებისა არ იყოს აქაც საშინელი სტატისტიკა გვაქვს. მხოლოდ ერთხელ შევძელით ბერძნული კლუბის ბარიერის გავლა და მაშინაც… თუმცა ამაზე ცოტა გვიან. 14 მატჩი, 1 მოგება, 3 ფრე და 10 მარცხი. ყველაზე ახლოს  ევროპა ლიგაზე 2011-12 წლების სეზონში ათენის აეკის დამარცხებასთან ვიყავით და მაშინ ათენში 0-1 წაგებული მატჩის შემდეგ თბილისში ალექსანდრე კოშკაძემ პირველივე წუთზე გაიტანა. ისე მოხდა რომ ძირითად დროში მეტი გოლი აღარ გავიდა და გათამაშებას ბერძნებმა დამატებით დროში გატანილი თერთმეტმეტრიანით გამოგვთიშეს. 

საქართველოს ნაკრებს ბერძნებთან 9 მატჩი აქვს ნათამაშები, 2 ფრე და შვიდი მარცხი. უფრო უარესი შედეგი მხოლოდ ირლანდიის ნაკრებთან გვაქვს 9 მარცხი, აქვე ვთქვათ რომ 7 მარცხი გვაქვს იტალიასთან და 6 უკრაინასთან. ბერძნებთან წაგებული 7 მატჩიდან 4 სახლში იყო, სახლში ნათამაშები ყველა წავაგეთ. საოცარია რომ ყველა დრამატულად. პირველად 1999 წელს ევროპის ჩემპიონატის შესარჩევში თემურ ქეცბაიამ 55-ე წუთზე გაიტანა, მაგრამ მატჩის 85-ე და 89-ე წუთებზე ორჯერ გაგვიტანეს და ის თამაში მოგვიტრიალეს.

1999 წელი, საბერძნეთის ნაკრები თბილისური მატჩის წინ

2005 წელს ზემოთ აღწერილი მატჩი შედგა რომელიც ორ წუთში მოგვიტრიალეს და ისევ დავმარცხდით, 2011 წელს ევროპის ჩემპიონატის შესარჩევ მატჩში დავით თარგამაძის გოლით დავწინაურდით მატჩის მიწურულს კი, 79-ე და 86-ე წუთებზე ისევ მოგვიტრიალეს. ბოლო შეხვედრა 2021 წელს ბათუმის ცარიელი ტრიბუნების წინაშე მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევ ეტაპზე შედგა, ორი გოლი მსაჯის დამატებულ დროში გაგვიტანეს და ისევ წავაგეთ.  

ჰოდა დროა, რომ ეს უიღბლობა დასრულდეს. ისე დალაგდა, რომ წლევანდელ ევროპის ჩემპიონატს ჩვენს გარდა სავარაუდო დებიუტანტი აღარ ჰყავს და მოდი ნუ დავარღვევთ ტრადიციას. წეღან კი, წეღან კლუბებზე, რომ ვსაუბრობდი ერთი ფაქტი გამოვტოვე. ქართულმა კლუბებმა ერთხელ დაამარცხეს ბერძნული კლუბი, ერთადერთხელ გაიარეს ბერძნული ბარიერი და მაშინ ქართულმა კლუბმა თასების მფლობელთა თასი მოიგო. მაშინ თბილისის დინამომ ბერძნული ,,კასტორია” გამოთიშა ასპარეზობას. იქნებ ნიშანია და ბერძნულ ნაკრებთან ერთადერთი გამარჯვებამაც, ევროპის ჩემპიონატის საგზური გვაჩუქოს, ვინ იცის…. 

დღეს კი უკვე მატჩის დღეა, 26 მარტი, 2024 წელი, იმედია ისტორია იწერება…. 

მოგზაურობა სამხრეთში – დასაწყისი, დღე 1

შესავალი

ის მოგზაურობა, რომელზეც მინდა ოთხი წლის წინ იყო. ეს არც ისე ბევრია, რომ ყველაფერი დაგავიწყდეს და არც ისე ცოტა რომ ყველაფერი გახსოვდეს. აქედან გამომდინარე ბევრი სახელი და დეტალი შეიძლება არ მახსოვდეს, მაგრამ მთავარი – ემოციები, შთაბეჭდილებები უცვლელია, გამყარდა და ნოსტალგიამაც კი ჩაანაცვლა. ვეცდები საინტერესოდ და არა დამღლელად მოვყვე ყველაფერი, ნაწილს ფოტოები მოგვიყვება. ბევრი ჩანაწერი რამდენიმე თვის მერე გავაკეთე მოგზაურობის დასრულებიდან, ნაწილიც მერე შეივსო.

დაგეგმვა რამდენიმე კვირით ადრე დავიწყეთ. სამნი ვიყავით: მე, ავთო და ირაკლი. ერთხმად სამცხე-ჯავახეთი და აჭარა გადაწყდა. მანქანა (Jeep Grand Cheroke Laredo 2006_3.7 V) 6 თვის ნაყიდი მყავდა და მისთვის საინტერესო გამოცდა იყო ის მარშრუტი რაც ავარჩიეთ.

სამცხე-ჯავახეთი ამოუწურავი თემაა ჩემთვის, ჯავახეთის მისტიკა და მთლიანად რეგიონის იდუმალება ყოველთვის მიზიდავდა. არაა არც ერთი კუთხე მძიმე და დიდებული წარსულის კვალი ასე რომ აჩნდეს. ეკლესიების, ციხეების, ქვაბულების და ნასოფლარების რაოდენობა ყველაფერზე ერთად მეტყველებს. მთიანი აჭარა ცალკე მისტიური და ზღაპრული სამყაროა, ხასხასა სიმწვანე, მთები და სოფლები რომლის მსგავსსაც ვერ შეხვდებით ვერსად დედამიწის ზურგზე, განსხვავებული და საოცარი ყველაფრისაგან. ამ ყველაფრის მერე კი ზღვა, რომელიც ზაფხულში ყველაფერზე მეტია ხოლმე. გეგმაში საკმაოდ ბევრი ძეგლი და ადგილი შევიტანეთ, თუმცა რა თქმა უნდა ვიცოდით, ყველაფერს ვერ მოვასწრებდით. არ იცი რა გარემოება გამოგიხტება, რა გზა დაგხვდება ან რა ამინდი. მარშრუტი თითქმის ორ კვირაზე გავწერეთ, კარვებით და მანქანით, ფეხით სასიარულოც მაგრამ არა იმდენი. ადგილები ისეთი სადაც არ ვიყავით ნამყოფი, მარტო ჩვენ კი არა ალბათ მოგზაურების 99 %. ზოგი მიუვალია, ზოგიც არაპოპულარული. პერიოდი ისე ავარჩიეთ, რომ ყველაზე უნალექო დროს, აგვისტოს შუა რიცხვებს, დამთხვეოდა.

სამზადისი დიდად სასურველი საკეთებელი არაა ხოლმე: მანქანა, საკვები, აღჭურვილობა, დაგეგმვა, ფინანსების და საწვავის გამოთვლა, მარშრუტის მონიშვნა – ეს ყველაფერი საკმაოდ დიდ დროს მოითხოვს როდესაც სადმე ორი კვირით მიემგზავრები. მოკლედ ასეა თუ ისე 2019 წლის 13 აგვისტოს, დილით ჩვენ დავიწყეთ.

13 აგვისტო, 2019 წელი. თბილისი-ფარავანი-ნინოწმინდა-ახალქალაქი-თოკი-კვარშა (ყვარშა)-ჩუნჩხა-ახალქალაქი-ვარძია

დილით უთენია დავიძარით. ჯერ ირაკლის გავუარე. მერე ავთოს და წყნეთი-მანგლისის გზით წავედით ჯავახეთისკენ. მანქანა გაზზე იყო და მთელი ტურის განმავლობაში, მნიშვნელოვანი იყო მისი მარაგების შევსება იმისთვის რომ ფინანსები დაგვეზოგა.

პირველი გაჩერება ფარავნის ტბასთან იყო, ფოკასთან. თუ არსად გარბიხარ და ძალიან არ გეჩქარება ამ ადგილს გულგრილად ვერ ჩაუვლით. ფარავანი წყლის ზედაპირის ფართობით უდიდესია საქართველოში (37.5 კვ.კმ), ფოკაში კი ის ადგილია სადაც ლეგენდის თანახმად წმინდა ნინოს მწყემსები თევზით გაუმასპინძლდნენ. აქ ღია სამლოცველოა აგებული, ახლოს კი ფოკის მამათა მონასტერია.

ღია სამლოცველო ფოკაში

შესანიშნავი ხედი იშლება ჯავახეთის უმაღლეს მწვერვალ აბულზე (3305 მ. ზღვის დონიდან). ტბის გარშემო 5 სოფელია: ფოკა, ვლადიმიროვკა, ტამბოვკა, როდიონოვკა და ასფარა. ტბიდან იღებს სათავეს მდინარე ფარავანი, იგივე ჯავახეთის მტკვარი.

ფარავნის ტბა, სოფელი ვლადიმიროვკა და მთა დიდი აბული, ხედი ფოკადან

მცირე ხნის შემდეგ გზა განვაგრძეთ ნინოწმინდისკენ, აქედან კი ახალქალაქისაკენ თან გზად გაზის გამოლეული მარაგი შევივსეთ და მდინარე ფარავნის ხეობაში დავეშვით.

შემდეგი გაჩერება სოფელი თოკი იყო, ის ახალქალაქი-ასპინძის გზიდან მაღლა დაახლოებით 4 კმ-ით არის დაშორებული. გზა ახალია, ბეტონ დასხმული და მიუხედავად იმისა, რომ საკმაოდ დიდი აღმართია ასასვლელი მისი ავლა პრობლემას არ წამოადგენს. წმინდა გიორგის ეკლესია სოფლის შესასვლელშია, გზიდან მარჯვნივ. ეკლესიას გავცდით და სოფლის ბოლოში გავედით, მდინარე ფარავნის კანიონს თავზე გადავადექით. ძალიან ლამაზი ხედი გადაიშალა, კანიონის გადაღმა პლატოზე სოფელი ჩუნჩხა გამოჩნდა. იქვე ადგილობრივი მკვიდრი იყო, რომელსაც გამოველაპარაკეთ. ვისაუბრეთ მოსავალზე, წყალზე, სკოლაზე სადაც თითქმის აღარ არიან ბავშვები, ოჯახებზე რომლებიც ტოვებენ სოფელს. დაბლა ფერდობზე მდებარე ეკლესიებზე გვითხრა და-ძმის ეკლესიებს ვეძახითო.

და-ძმის ეკლესიებიდან ერთერთი

ჰო დამავიწყდა თქმა სოფელი ეთნიკურად ქართველებითაა დასახლებული და 2014 წლის აღწერით 45 ადამიანი ცხოვრობს. უკან დავბრუნდით და ეკლესიის ეზოში შევედით, გარშემო ნანგრევებია.

სოფელ თოკის წმინდა გიორგის ეკლესია

ეზოში კი თითქოს სარემონტო სამუშაოები ჩანდა, არის საფლავის ქვებიც. თვითონ ეკლესია მოვლილია, გადახურული. ეზოდან გადაღმა სოფელი ხანდო მოსჩანს.

სოფელი ხანდო სოფელი თოკიდან

ეკლესია დარბაზულია, სავარაუდოდ XIV საუკუნეს განეკუთვნება. მოგვიანებით კი გადაკეთებულია.

თოკიდან ყვარშასკენ გავეშურეთ, ეს ეკლესია მდინარე ფარავნის კანიონის გადაღმა მდებარეობს მინდორში. თითქმის ხერთვისის თავზე. მანამდე კი ხეობაში დავეშვით, სოფელ თოკთან ფერდობზე ეკლესიები მოსჩანს, რომელსაც როგორც გვითხრეს და-ძმის ეკლესიებს უწოდებენ.

ხეობაში ჩამოვედით, ხიდზე გადავედით და საკმაოდ გაფუჭებული და ძველი გზით დავიწყეთ აღმართზე ასვლა. ახლა როლები შეიცვალა, ხეობა და სოფელი თოკი საპირისპირო მხრიდან გადაიშალა თვალწინ.

მდინარე ფარავნის ხეობა

ავედით ახალქალაქის პლატოზე (ასე ჰქვია გეოგრაფიულად ამ პლატოს), წინ კი უსასრულობაა, ჯავახური მინდვრები და სივრცე თვალუწვდენელი. თიბვის პერიოდი იყო. ზოგან მოეთიბათ, ზოგან ეხლა თიბავდნენ, ზოგანაც უკვე თივას აგროვებდნენ.

ჯავახური მინდვრები

გზიდან ჯერ მარჯვნივ წავედით, მარცხნივ სოფელი ჩუნჩხა დაგვრჩა. მინდვრის გზა იყო, მტვრიანი, მაგრამ კარგი სასიარულო. რამდენიმე კილომეტრში მივადექით ტრიალ მინდორში მდგარ ტაძარს – ყვარშას.

ყვარშას ეკლესია

ტაძართან ახლოს ხალხი შრომობდა, გამოველაპარაკეთ. ხერთვისელები იყვნენ კაცი და ბავშვი. ვისაუბრეთ პატარა ხანს. ფეხით ამოვდივართ ხოლმე სოფლიდანო, სამანქანო გზა არააო. არადა კარგა დიდი აღმართია.

ტაძარი ძლიერ დაზიანებულია, გარშემო ნასოფლარს ჰგავს ან კონსტრუქციების ნანგრევებს. შემორჩენილია ფრესკის ფრაგმენტები და 6 წარწერა.

ყვარშას ერთერთი წარწერა

ტაძარი სავარაუდოდ X საუკუნის I ნახევარს განეკუთვნება და როგორ ჩანს სოფლის ცენტრში იდგა. დარბაზულ ეკლესიაზე ალბათ მოგვიანებით მინაშენებია.

ყვარშას ეკლესია

აქედან უკან დავბრუნდით და გზაგასაყარიდან სოფელ ჩუნჩხასკენ გავემართეთ. ისტორიული სოფელია ჩუნჩხა. 

სოფელი ჩუნჩხა, ცენტრში მოსჩანს წმინდა გიორგის ეკლესია

324 კაცი ცხოვრობსო გვამცნობს 2014 წლის მოსახლეობის აღწერა. ზღვის დონიდან 1660 მეტრ სიმაღლეზე მდებარე სოფელში ქართველები ცხოვრობენ, ნაწილი ადგილობრივი, ნაწილი კი ეკომიგრანტები აჭარის მაღალმთიანეთიდან რომლებიც თუ არ მეშლება 1989 წელს ჩამოუსახლებიათ და ერთმანეთის მსგავს სახლებში ცხოვრობენ. სოფლის განაპირას წმინდა გიორგის ეკლესიაა, დარბაზული. გარშემო ქვის ეზოთი. ისეთი ფერი აქვს ფასადს მარტო ჯავახურ ეკლესიებზე რომ შეგხვდებათ და სხვაგან არა, აი განსხვავებული ნაცრისფერ-მომწვანო. ტაძარში ფრესკები არაა. სამრეკლო ზედაა დაშენებული. ეზოში საფლავის ქვებია, სტელაც დგას. გარშემო ნასახლარებიც შეინიშნება ეკლესიის ღობის გარეთ. ეკლესია 1835 წელს აუშენებიათ.

სოფელ ჩუნჩხას წმინდა გიორგის ეკლესია

ჩუნჩხადან ახალქალაქისაკენ წავედით. გზად სოფლებია პტენა და დილისკა.

თვალისმომჭრელი, ჯავახური პეიზაჟი

გაზის მარაგი შევივსეთ და ისევ ფარავნის ხეობას ჩავუყევით, მტკვრის ხეობისაკენ. ძალიან ლამაზი გზაა მთელს ხეობაში, რომელიც ხერთვისის ციხის ლამაზი ხედით სრულდება.

მიმართულება გელსუნდას გამოქვაბულებისკენ გვეჭირა. ხერთვისიდან ვარძიისკენ მიმავალი გზიდან ხელმარჯვნივ, მტკვრის ხეობაში, მდინარის გაღმა მდებარეობს პატარა სოფელი გელსუნდა, აქ 1982 წელს აჭარიდან ჩამოსახლებული ეკომიგრანტები ცხოვრობენ. სწორედ ამ სოფელთან არსებულ კლდეებშია ნაკვეთი ეს კომპლექსი. გამოქვაბულები გზიდანაც მოსჩანს. მიხედავად იმისა რომ სოფლამდე სამანქანო გზა მიდის, ძირითადი ნაწილი მაინც ორი საცალფეხო ხიდით სარგებლობს, რომელიც მდინარე მტკვარზეა დაკიდული. საავტომობილო გზა, სავარაუდოდ არასახარბიელო მდგომარეობაში, სოფელ ტოლოშიდან მიდის. ჩვენც ერთერთი საცალფეხო ხიდით ვისარგებლეთ და შემთხვევით ერთერთი მოსახლის ეზოში კი აღმოვჩნდით. გზაზე გავედით და გავუყევით გამოქვაბულებისკენ. ერთი ნაწილი გზასთანაა, მეორე კი სიღრმეში კლდეებთან. ნაწილი ჩამოშლილია.

გელსუნდას გამოქვაბულები

ადრე რომ ვიყავი ქვის კართან ჩასასვლელ გვირაბშიც შევძვერით, ეხლა კი ვეღარ გავიხსენე. გამოქვაბულები საცხოვრებლად და თავშესაფრად გამოიყენებოდა და სავარაუდოა, რომ პირვანდელი სახეც განსხვავებული ჰქონდა, ანუ როდესაც არ იყო დაზიანებული.

გელსუნდადან სოფელ ფიასკენ წავედით. აქ ერთმანეთთან ახლოს მდგომი ორი ეკლესია უნდა გვენახა. სოფელი მდინარე მტკვრის მარცხენა სანაპიროზე მდებარეობს. თავდაპირველად გზა აგვერია, არადა ჯიპიესს მივყევით, რადგან სამანქანო გზა არასწორად იყო დატანილი, ჩვენც სოფლისთვის შემოვლა დაგვჭირდა. ლანდშაფტი იმეორებს მტკვრის ხეობის ამ მონაკვეთის ლადშაფტს, ისეთივე როგორც ვარძიასთან, მირაშხანთან ან თუნდაც ასპინძასთან. ძირითადად კლდოვანი. სოფელი პატარაა, 2014 წლის აღწერით 104 ადამიანი ცხოვრობს. აქ სოფლის განაპირას, მაღალი კლდეების ძირას, გაშლილ ფერდობზე ორი დარბაზული ეკლესია დგას, წმინდა თევდორეს და წმინდა გიორგის სახელობის.

ფიას ეკლესიები: წინა პლანზე წმინდა თევდორეს სახელობის ეკლესია, უკან მოსჩანს წმინდა გიორგის სახელობის დანგრეული ეკლესია

წმინდა თევდორეს ეკლესია კარგ მდგომარეობაშია, წმინდა გიორგის კი კედლებია ნაწილობრივ დარჩენილი. ორივე მათგანი X საუკუნეს განეკუთვნება და ერთმანეთს დაახლოებით ასი მეტრი აშორებს. ჩემთვის ძალიან ლამაზი სანახავი იყო ეს ლანდშაფტს შეზრდილი ორი ეკლესია. წმინდა თევდორეს ეკლესიაზე წარწერაა, რომელიც იუწყება, რომ ეკლესია 995 წელს აუშენებიათ: „სახელითა ღმრთისაჲთა მე ჩქარმან, და ძმათა ჩემთა დავდგით ესე ეკლესიაჲ.“ ნაგებია გათლილი ქვით და საოცრად პროპორციული ჩანს.

ფიას ეკლესიები, წმინდა თევდორე და წმინდა გიორგი

წმინდა გიორგის ეკლესია დანგრეულია, მხოლოდ დაზიანებული კედლებია გადარჩენილი. ეს ნაშთებიც საკმარისია ამოიცნო თუ რა ლამაზი და პროპორციული ეკლესია იყო. კედლებზე დღესაცაა შემორჩენილი ბოლნური ჯვარის, მზის და ცხოველის გამოსახულებები.

წმინდა გიორგის ეკლესიის მორთულობა

ეკლესიების გარშემო ეტყობა ნასოფლარია, მასზე თავწამომდგარ კლდეებში კი გამოქვაბულები მოსჩანს.

საპირისპირო კადრი: წინა პლანზე ამჯერად წმინდა გიორგის ეკლესია მოსჩანს, უკან კი წმინდა თევდორესი.

სოფელ ფიადან ვარძიისკენ წავედით, საღამო ახლოვდებოდა და ჩვენც უნდა დავბანაკებულიყავით. იქვე ვარძიასთან რამდენიმე კარგი საბანაკეც მეგულებოდა და იმასაც ვეშურებოდი. პირველად ვარძიასთან დაბლა მტკვრის პირას მივედით, ხეების პატარა კორომია, თვალისგან მოფარებული ხარ, ჩრდილია, მდინარეც იქვეა და მოსწორებული მწვანე მოლიც. იმედი გაგვიცრუვდა უკვე ათვისებული დაგვხვდა უცხოელი ტურისტების მიერ. გზა გოგირდის აუზისკენ განვაგრძეთ, ეზოში კარგი საბანაკეა. ადრე რამდენჯერმე დავბანაკდით, ამჯერადაც აქ გავშალეთ კარვები.

ლომის მთა, წელიწადის დროები, ბორჯომ-ხარაგაული – ფოტო/ფოტოები#9

ბორჯომ ხარაგაულის პარკი, ლომის მთის (1-ლი) ბილიკზე, ერთიდაიგივე ადგილიდან, წელიწადის სხვადასხვა დროს გადაღებული ფოტოები 🙂

gazafxuli
გაზაფხული

zafxuli
ზაფხული

shemodgoma
შემოდგომა

zamtari
ზამთარი

ალავერდი

 

მან არ იცის კახეთი, ვისაც, ცივ-გომბორის ქედზე შემდგარს, არ დაუნახავს ალაზნის ჭალიდან ამოვარდნილი ალავერდი და მას არ განუცდია იმ დაუოკებელი კახური ვნების სიმძაფრე, ვისაც, თავისი ფეხით ავარდნილს ალავერდის თავზე, გუმბათიდან არ დაუნახავს ერთმანეთზე მიყრილი და უსასრულობამდე გაშლილი სოფლები, სავსე და დიდებული, ჩაფლული გაუთავებელ ვაზის ხეივნებში.

გურამ რჩეულიშვილი, “ალავერდობა”, 1959 წლის 28 სექტემბრის ღამე. თელავი

ალავერდი♥

ალავერდი♥

 

 

სამშვილდე

 

dscf9640

 

“არს ციხე ორბეთი, აწ წოდებული სამშჳლდე. აღაშენა ქართლოს, და პირველმან მეფემან ფარნაოზ ჰყო საერისთოდ და ქალაქი. არამედ იყო მეფის სჳმონისამდე ქალაქი. არს ფრიად მაგარი, სამჴრით უდის ქცია, ჩდილოთ უდის ჭივჭივა; საშორისსაზედა არს გარდავლებული ჴრამით ჴრამამდე ზღუდე განიერი და მაღალი. კუალად გარე მის ქალაქისა ზღუდე გარდავლებული, ეგრეთვე დიდროვანითა ლოდითა. ციხესა შინა აღაშენა ეკლესია გუმბათიანი მეფემან მირდატ, შემუსრა ლანგ-თემურ, მერმე ოსმალთა. ზაფხულ არს ცხელი, ზამთარ ცივი, არამედ მშუენი და კეთილ-ჰაოვანი.”

ვახუშტი ბაგრატიონი, “აღწერა აწინდელისა ქართლისა”

 

“ხოლო ვიდრე ამა ჟამადმდე ქალაქი ტფილისი, რუსთავი და სომხითი და ყოველი სამშჳლდე და აგარანი თურქთა ჰქონდეს. ხოლო თრიალეთი და კლდე-კარნი ჰქონდეს. თევდორეს, ჭყონდიდელისა დის-წულსა, კაცსა გონიერსა და დიდად მყოფსა. რამეთუ რა მეფე გარდავიდის აფხაზეთად, უმცრორე ეშინოდის თურქთა და მათთა ციხოვანთა. მას ჟამსა მეფე გარდავიდა იმერეთს; და შეკრბეს გიორგი ჭყონდიდელსა და მწიგნობართ-უხუცესსა წინაშე თევდორე, აბულეთი და ივანე ორბელი და სიმარჯჳთ მოიპარეს სამშჳლდე.”

დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსი, “ცხოვრება მეფეთ-მეფისა დავითისი”

მესხეთი, შემოდგომა, მზე – ფოტო/ფოტოები#8

რკონის და თუშეთის შემოდგომის სერიების შემდეგ……

ეს ფოტოები წლევანდელი შემოდგომისაა, მესხეთში გადაღებული. ურაველის ხეობა, შორეთი, მტკვრის ხეობა…

ბუნება საოცარი მხატვარია, და როდესაც მხატვარმა იცის საქმე……

😉

თუშეთი, შემოდგომა, ნისლი – ფოტო/ფოტოები#7

 

ეს თუშეთის წლევანდელი ფოტოებია. ამ წასვლამდე, ბოლოს 2 წლის წინ გახლდით. ივნისი, ივლისი, აგვისტო, სექტემბერი – ყველა პერიოდში ვყოფილვარ, მაგრამ ასეთი საოცარი ფერები არ მახსოვს. მითუმეტეს, რომ მთის წვერებსა თუ ფერდობებზე გემრიელადაც ჩამოთოვა. აბანოს უღელტეხილზე კი საერთოდ ზამთარი დაჰპატრონებოდა ყველაფერს ცივი, თოვლიანი და ქარიანი.

სვანეთი, შხარა, ლამარია – ფოტო#6

გავაგრძელებ სვანეთის სერიას და ზამთრის სვანეთიდან უშგულისაკენ გავაპარებ მზერას. ულამაზესი ადგილია, ულამაზესი სოფლები. ჩემთვის აქაურობა ამ სურათთან, ამ ხედთან ასოცირდება, ლამარიას სალოცავი და საქართველოს უმაღლესი მწვერვალი შხარა. მუდმივად თოვლით დაფარული მთის ფერდობი IX-X საუკუნის ბაზილიკის და კოშკის ფონად. მართალია ხშირად გაეხვევა ხოლმე ეს ფერდობი ღრუბლებში თუ ნისლში, მაგრამ ესეც სხვანაირ იდუმალებას და მისტიურობას მატებს ამ ხედს.

DSCF9923
ლამარია და შხარა, უშგული, სვანეთი

სვანეთი, ზამთარი, თოვლი – ფოტო#5

რა ხანია არც არაფერი გამომიქვეყნებია, მითუმეტეს არც დამიწერია. არაა სამაგისო დრო. რამდენიმე სურათს მაინც ავტვირთავ დროდადრო მოკლე კომენტარებით. და ამ მოკლე სერიის ნაწილს სვანეთს დავუთმობ.

მოკლედ, რომ ვთქვა სვანეთი სხვა განზომილებაა, სულ სხვა სამყარო, სამყარო რასაც ვერ შეადარებ ვერაფერს. ალბათ ყველამ უნდა ნახოს. თუმცა ამჟამად სხვა რამე მინდა ავღნიშნო: შეიძლება სვანეთი ათჯერ ნახო, ასჯერ ან ათასჯერ, მაგრამ ერთხელ მაინც უნდა მოახერხო ეს ზამთარში. იმიტომ, რომ თეთრად შემოსილი, თოვლის საბან გადაფარებული, უზარმაზარი მთები, მათ შორის შავ-ლურჯ ზოლად მდინარეებით  დასერილი ხეობები, უცნაური ფერის ტყესავით თოვლიდან ამოზრდილი კოშკები, დედამიწაზე სხვაგან არსადაა ერთად ასეთი ღვთაებრივი გემოვნებით თავმოყრილი.

DSCF3728
მესტია, 2014 წლის ზამთარი

“ქალის ციხე”, როგორც ასეთი…

რამდენიმე წლის წინ ერთი პოსტი გამოვაქვეყნე, რომელიც საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ უცნობ ძეგლს შეეხებოდა. მის შესახებ გადმოცემით ვიცოდი. გარდა იმისა, რომ ზუსტი ადგილმდებარეობა გაურკვეველი იყო, ინფორმაციაც თითქმის არ არსებობდა. მაშინ სურვილი გამოვთქვი: მოგვეძებნა ეს ციხე, უფრო სწორედ რაც მისგან დარჩა. ამის შემდეგ მე და ჩემი მეგობრები აქეთ ორჯერ ვიყავით და მეორე ცდაზე მივაგენით კიდეც. ამაზე აღარ დამიწერია. რამდენიმე დღის წინ ჩემი ძველი სურვილი ფეისბუქის საშუალებით გავაზიარე და რადგან ინტერესი დიდი აღმოჩნდა იმ აღწერას შემოგთავაზებთ რაც ხელთ მაქვს.

მოკლედ, შევეცადე რაღაც ინფორმაცია მომეპოვებინა. ერთი რაც ყველაზე საგულისხმო იყო: სავარაუდოდ აქ უნდა ყოფილიყო ქართველ მეფეთა ცივის საზაფხულო რეზიდენცია. “მტრობა აღუჩნდათ და წახდნენ” (ე. ი. დასუსტდნენ), მაშინო, გვაუწყებს წყარო, “რა დრო დაიცა გიორგიმ ჰერ-კახთა და სომხითის ერისთავნი, რომლებიც ჩინგიზთ მიუდგნენ, კახეთს ცივზე მოაწივა და ამოსწყვიტა”.

გიორგი_V_ბრწყინვალე

საქართველოს ისტორიაში, ეს ცნობილი ფაქტი ერთერთი ყველაზე რადიკალური სადამსჯელო მოქმედებაა, რომელიც მაშინდელმა მეფემ გიორგი ბრწყინვალემ განახორციელა. ფაქტი ფაქტად, თუმცა ლოგიკურია ვიფიქროთ, რომ შეუძლებელია მეფეს დარბაზობა მოეწყო ღია ცის ქვეშ და იქ დაებარებინა, მაშინდელი დროის საქართველოში ყველაზე გავლენიანი პირები. ასევე ლოგიკურია ვიფიქროთ ისიც, რომ ამისათვის საკმაოდ დიდი ნაგებობა უნდა არსებულიყო. ამ დროისათვის ყველაზე ცნობილი ნაგებობა, რომელიც ახლომახლოს მდებარეობს მანავის ციხეა, მაგრამ მაშინ არ იქნებოდა ხაზი გასმული იმისათვის რომ „კახეთს ცივზე მოაწივა“. მოგეხსენებათ ცივ-გომბორის ქედის ყველაზე მაღალი წერტილი მთა ცივია (1991 მ), მაგრამ მსგავსი ნაგებობა იქ ნამდვილად არ არსებობს. სამაგიეროდ არსებობს მეორე მთა, მანავის ცივი (1681 მ), რომელიც სოფელ მანავის ჩრდილოეთით დაახლოებით 8-10 კმ-ში მდებარეობს. ტოპოზე ძებნისას ერთერთ ადგილს სახელად ქალის ციხე ერქვა, თუმცა იქ ძებნა გამოირიცხა თავიდანვე რადგან სხვადასხვა წყაროებზე დაყრდნობით გავარკვიეთ, რომ იქ მსგავსი არაფერი იქნებოდა (ის ადგილი ხვდება მარიამჯვარის ნაკრძალის ტერიტორიაზე და იქ მსგავსი ნაგებობა ნამდვილად არაა).

ვიდრე უშუალად ძებნას დავიწყებდით საჯარო ბიბლიოთეკა მოვინახულე და იქ ადრეულ წლებში გამოცემული ადგილობრივი გაზეთის ერთ საინტერესო სტატიას მივაგენი. აღნიშნულის შემდეგ უფრო დარწმუნებით გადავწყვიტეთ, რომ სოფლების მანავის და თოხლიაურის ჩრდილოეთით უნდა გვეძებნა.ჩემს მიერ შედგენილი მცირე რუკა

პირველ ჯერზე სადღაც 25-30 კმ ვიარეთ, ადგილობრივებთან კითხვით, მიახლოებითი გზის აღმოჩენით სოფელ თოხლიაურიდან ხევს ავყევით და თურმე ციხეს ქვევიდანაც მივადექით, მაგრამ ისეთი მდებარეობა აქვს ვერც დავინახეთ და ხევიდან მისვლა შეუძლებელი იყო, როდესაც შემოვლითი გზა მოვძებნეთ გზიდან დავინახეთ ძალიან შორს და ძალიან ცუდად ჩანდა ჯერ კიდევ გაუფოთლავ ტყეში. იმ დღეს უკვე შეუძლებელი იყო იქ მისვლა მიუხედავად მცდელობისა, თუმცა ამ ჯერზე უკვე ზუსტად ვიცოდით რა გზით უნდა გვევლო.

ScreenCapture
GPS მონაცემები

მომდევნო ჯერზე ისევ სოფელ თოხლიაურიდან დავიწყეთ სვლა, ტყის სამანქანო გზას ავყევით ნასოფლარ თარაქისაკენ და შემდეგ აქედან მანავის ცივისკენ ავკრიფეთ სიმაღლე. ამ წერტილს რომ მივაღწიეთ 1650 მ დან დაახლოებით 800 მ მდე მოგვიწია დაშვება, რადგან იქ სადაც ნაგებობაა სხვა გზით შეუძლებელია მისვლა. ეს პატარა ქედი ნახევარკუნძულივითაა გამოზიდული მთავარი ქედიდან. სამი მხრიდან ღრმა და ციცაბო ხევი აკრავს, გრუნტი ფხვიერია და იშლება. დაშვების დროს თოკიც კი გამოვიყენეთ ერთგან, რადგან ბილიკი ისე ვიწროვდება რომ ერთი ადამიანი თუ გაივლის, რამდენიმეგან მიწა ჩაშლილი იყო. მიუხედავად ამ ყველაფრისა მაინც მივაღწიეთ ადგილამდე. აღწერით დიდად არ შეგაწყენთ თავს ფოტოები უფრო იტყვიან სათქმელს მე მხოლოდ მოკლედ მოვყვები რა დაგვხვდა.

ციხე
ბოლო მონაკვეთი

უკვე ავღნიშნე აქამდე საცალფეხო ბილიკი მიდის, გარშემო ღრმა ხევებია. ტერიტორია საკმაოდ დიდია. სულ ბოლოში კოშკის ნაწილია შემორჩენილი, გარშემო კლდე ჩაქცეულია თუმცა კედლის კვალი მაინც ეტყობა.დასაწყისში კი შემაღლებულზე ნაეკლესიარია, უფრო სწორი იქნება ვთქვათ ნასაყდრალი.

IMG_0045
ნაეკლესიარი

IMG_0047
ნაეკლესიარი

ტერიტორიაზე ქვებია მიმოფანტული, ისეთივე რითაც ეკლესია და კედლის გადარჩენილი ნაწილია ნაგები. იქაურობა მთლიანად ტყითაა დაფარული, ძირითადად რცხილით და მუხით. კოშკიდან კარგად მოსჩანს მანავის ციხე და სამხრეთით მთლიანი ჰორიზონტი, არადა საპირისპირო მხრიდან, როგორც ზემოთ უკვე ავღნიშნეთ საერთოდ არ ჩანს ეს კოშკი.

IMG_0077
გადარჩენილი კოშკი

საგაზეთო სტატიაში, რომელიც 1960 წელს არის გამოქვეყნებული ტერიტორიის ჩრდილოეთით კიდევ ერთ კოშკზეა საუბარი, რომელიც სავარაუდოდ დაინგრა (არა მგონია ამდენ ადამიანს ვერ შეგვემჩნია იქ ყოფნისას).

მოკლედ ეს იყო სულ, რაც მინდოდა მომეყოლა. რამდენად საინტერესოა არ ვიცი, მაგრამ ვარაუდი რომ აქ უნდა ყოფილიყო სწორედ ის რეზიდენცია სადაც XIV საუკუნეში გიორგი ბრწყინვალემ ურჩი თავადები დასაჯა, საფუძველს ნამდვილად არაა მოკლებული.

უკანა გზაზე სოფელ მანავისკენ დავეშვით, გზაზე გვხვდება ნაეკლესიარები, თარაქის ვედრებელა, ნასოფლარი თარაქი, სოფელი ბურდიანი და ჩამოვდივართ სოფელ მანავში.

IMG_0062
ვედრებელა